CHÍ SĨ THÁI PHIÊN (1882-1916).

Tượng Chí sĩ Thái Phiên

Thái Phiên biệt hiệu là Nam Xương, sinh năm Nhâm Ngọ(1882) tại làng Nghi An, quận Hòa Vang, tỉnh Quảng Nam (Nay là Quận Cẩm Lệ - TP Đà Nẵng).

Lúc còn thiếu thời theo đòi Nho học, về sau ông xuống Đã Nẵng học thêm Tây học. Thái Phiên nổi tiếng thông minh, sống tại một vùng đất thuộc địa của Pháp, Thái Phiên đã chứng kiến tận mắt những nỗi đau lòng của người dân mất nước. Năm 1904, Phan Bội Châu lập "Duy Tân Hội" với mục đích phát triển thế lực chuển bị vũ trang bạo động.
Thái Phiên là một trong những người sáng lập, đã có những đóng góp quan trọng trong công tác kinh tài, giúp cho Hội có điều kiện hoạt động. Về sau ông còn đảm nhiệm thêm công việc liên lạc, tuyên truyền và cổ động. Năm 1914, Chiến tranh thế giới thứ nhất bùng nổ, ông và nhà yêu nước Trần Cao Vân đã để nhiều thời gian, tâm lực, bí mật chuẩn bị một cuộc khởi nghĩa rộng rãi. Thực dân Pháp tăng cường bắt lính người Việt đi làm bia đỡ đạn...

Thái Phiên và Trần Cao Vân đã len lỏi trong hàng ngũ của họ để vận động phản chiến và tuyên truyền khởi nghĩa. Các ông cũng lôi kéo được Vua Duy Tân, một ông vua trẻ có tinh thần yêu nước. Một kế hoạch khởi nghĩa đã được quyết định, theo tinh thần đó, đêm ngày 3/5/1916, khởi nghĩa sẽ bùng lên trước tiên ở Huế, binh lính nổi dậy từ bên trong, nghĩa quân từ ngoài đánh vào. Từ Huế khởi nghĩa sẽ lan ra Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định.... 10 giờ đêm Vua Duy Tân vừa ra khỏi Hoàng thành, Thái Phiên sắp phát lệnh khởi nghĩa thì lính Pháp kéo đến. Kế hoạch bị lộ, cuộc khởi nghĩa bị dập tắt, Vua Duy Tân bị đi đày, Thái Phiên và Trần Cao Vân bị bắt và bị xử tử hình ngày 17/5/1916. Lúc đó Thái Phiên 34 tuổi.